Η Σμύρνη στη χαρά των Αποκριών και της Καθαρής Δευτέρας

 

Οι απόκριες στην Σμύρνη μας ήταν εκδήλωση χαράς και συμμετείχαν σχεδόν όλοι.

Οι μασκαράδες της Σμύρνης ονομάζονταν «ΚΟΥΔΟΥΝΑΤΟΙ» και πετύχαιναν το στόχο τους μόνο αν δεν τους αναγνώριζαν οι γνωστοί.
Οι άντρες ντυνόντουσαν γυναίκες, οι φτωχοί πλούσιοι, οι γριές νέες και κάποιοι πιο τολμηροί ντυνόντουσαν αγωνιστές της επανάστασης του 1821 μπροστά στους τούρκους!
Οι χοροί και οι γιορτές αυτή την περίοδο έδειχναν το κοσμοπολίτικο πρόσωπο της Σμύρνης.
Αυτή την περίοδο γινόταν ένας φιλανθρωπικός χορός από την Ελληνική Λέσχη της Σμύρνης μας, υπέρ του Νοσοκομείου «Άγιος Χαράλαμπος».
Από την Κυριακή που άρχιζε η αποκριά, άρχιζαν οι διασκεδάσεις στα σπίτια, στις αυλές, στις πλατείες και στους δρόμους.
Κολομπίνες με δαντελωτές φούστες και χειροποίητες στολές, χόρευαν τσιφτετέλια, βάλς και καντρίλιες.
Άλλοι φορούσαν παλιά ρούχα ή μεταμφιεζόντουσαν σε διάφορα ζωάκια (μικρά ή μεγάλα).
Καβαλιέροι, φορώντας φράκο, σμόκιν και μαύρα λουστρίνια παπούτσια, χόρευαν με ντάμες ντυμένες με την Παριζιάνικη μόδα.
Σημαντικές ήταν οι παρελάσεις των μεταμφιεσμένων με τον ανθοπόλεμο και τον σοκολατοπόλεμο που γινόταν στην οδό Τρασών σε μια συνοικία, όπου ζούσαν κυρίως μεγαλοαστοί της Σμύρνης.

Ταυτόχρονα σε άλλη πλευρά της Σμύρνης γινόταν ένα είδος πανηγυριού για τους νέους στο δρόμο που ένωνε δύο συνοικίες, τον Αη-Δημήτρη και τον Αη-Τρύφωνα. Εδώ, αντί για ανθοπόλεμο, γινόταν ο πόλεμος με το «ΝΤΑΡΙ» δηλαδή το καλαμπόκι.
Οι νέοι είχανε διάφορα όργανα που προξενούσαν θόρυβο και πετούσε ο ένας στον άλλο κορδέλες και σερπαντίνες.
Στην οδό Τρασων γινόταν παρέλαση με άμαξες.
Μέσα σε αυτές τις άμαξες, οι νέοι είχαν καλάθια με μπουκετάκια από μενεξέδες και ζουμπούλια όπως και νόστιμα σοκολατάκια, (ειδικά για την περίσταση, δηλ. ελαφριά για να μην τραυματίζουν).
Έριχναν λοιπόν στις κοπέλες αυτά που είχαν στο καλάθι τους και τις «πολεμούσαν», ενώ με τον τρόπο αυτό, έδειχναν και την συμπάθεια τους σε κάποιες από αυτές….., οι δε κοπέλες, απαντούσαν με σερπαντίνες…
Οι άμαξες αυτές, ξεκινούσαν από το Φασουλά και έφταναν στην πλατεία της Καλλιθέας (ΜΠΕΛΑ ΒΙΣΤΑ).
Από εκεί, πήγαιναν αριστερά στον παράλληλο δρόμο της προκυμαίας και επέστρεφαν πάλι πίσω, κάνοντας τον κύκλο των τετραγώνων.
Η παρέλαση αυτή ξεκινούσε στις τρεις το μεσημέρι και σταματούσε όταν βράδιαζε.
Βέβαια το γλέντι συνεχιζόταν στα σπίτια μέχρι το πρωί.
Στις αυλές και στα σπίτια έστηναν χορό και τραπέζια με πάρα πολλές λιχουδιές και
Σμυρναίικα γλυκά, μεταξύ των οποίων και τα υπέροχα γλυκά της αποκριάς τα αυγοκαλάμαρα!
Την Κυριακή της Τυρινής έφτιαχναν τυρόπιτες και γαλακτομπούρεκο.
Την τελευταία μέρα του γλεντιού συνήθιζαν να τρώνε ένα αυγό για να έχουν το στόμα τους κλειστό και να τηρήσουν την νηστεία μέχρι το Πάσχα.
Την Καθαρά Δευτέρα έφτιαχναν ταχινόπιτα, ταραμοσαλάτα, χαβιαροσαλάτα, έβραζαν ρύζι με ζάχαρη και κρόκο ή χοσάφι από ξερά βερίκοκα, δαμάσκηνα , σταφίδες, ξύσμα πορτοκαλιόυ και λίγη ζάχαρη.
Το πρωί της Καθαράς Δευτέρας, άκουγες στους δρόμους τους τσιγγάνους οι οποίοι κρατούσαν διάφορα σκεύη και μάζευαν τα «ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ», δηλαδή όλα τα φαγητά που είχαν να κάνουν με κρέας, γιατί η νηστεία την Μεγάλη Εβδομάδα στη Σμύρνη ήταν παραπάνω από υποχρεωτική.
Αυτοί λοιπόν οι τσιγγάνοι φώναζαν «ΜΑΝΤΖΑ ΜΑΚΑΡΟΝΙΑ» δηλαδή μάζευαν μακαρόνια για να τα χρησιμοποιήσουν στα χοιροστάσια τους και κοντά σε αυτά μάζευαν και τα κρεατικά.

Ο σμυρναιογράφος Γ. Θ. Κατραμόπουλος στο βιβλίο του και τελευταίο «Η Σμύρνη των Σμυρνιών», 2002, από την «Ωκεανίδα», με φωτογραφίες που έφερε στις τσέπες του φεύγοντας από τη Φωτιά, μας αφηγείται:
«Οι απόκριες στη Σμύρνη εορτάζοντο επιδεικτικώς. Εκτός από τους χορούς, οι οποίοι εγένοντο στις διάφορες λέσχες, είχαμε τις παρελάσεις των μεταμφιεσμένων, τον ανθοπόλεμο και τον σοκολατοπόλεμο, τα οποία εγένοντο στην οδό των Τράσων, σε μια συνοικία όπου είχαν τα σπίτια τους οι μεγαλοαστοί της Σμύρνης. Ταυτόχρονα, εγένετο και λαϊκό πανηγύρι για μας τους νέους, τότε φυσικά, σε άλλη πλευρά της Σμύρνης, στον δρόμο που ένωνε δύο ηρωικές συνοικίες, τον Αϊ-Δημήτρη και τον Αϊ-Τρύφωνα. Σ’ αυτό το γλέντι, σ’ αυτό το πανηγύρι, εμείς οι νέοι αντί ανθοπόλεμο και σοκολατοπόλεμο είχαμε πόλεμο με νταρί, όπως λέγαμε το καλαμπόκι. Τότε εμείς οι νέοι και οι νέες, έχοντας διάφορα όργανα που προκαλούσαν θόρυβο, αλληλοπολεμούσαμε. Πεταλάκια -ο χαρτοπόλεμος εδώ- κορδέλες – οι σερπαντίνες, όπως τις λέμε, και άφθονο καλαμπόκι ήσαν τα όπλα με τα οποία γλεντούσαμε!
Ο άλλος εορτασμός στις Απόκριες, ο πιο εντυπωσιακός, εγένετο στην οδό των Τράσων, όπου εκτός από τις ομάδες των μεταμφιεσμένων που παρήλαυναν, είχαμε και ατελείωτες σειρές από άμαξες. Μέσα σε αυτές οι νέοι της εποχής είχαν πλάι τους καλάθια γεμάτα με μπουκετάκια από λουλούδια, κατά προτίμηση μενεξέδες και ζουμπούλια και άφθονα μικρά σοκολατάκια – ειδικώς κατασκευασμένα από την εταιρεία «Nestl». Παρήλαυναν και ωραία μπουκέτα από κοπέλες και νέους στους δρόμους. Παρήλαυναν οι άμαξες και πολεμούσαν τις κοπέλες που εγέμιζαν τα παράθυρα της οδού των Τράσων. Εμείς τα παιδιά καθόμαστε πίσω από τις κοπέλες και μαζεύαμε τον σωρό από τα σοκολατάκια που τους πετούσαν οι νέοι. Οι κοπέλες απαντούσαν βομβαρδίζοντας τους νέους με άφθονες σερπαντίνες και έτσι εγέμιζαν οι άμαξες και οι δρόμοι. Οι άμαξες αυτές ξεκινούσαν περίπου από τον Φασουλά, όπου άρχιζε η οδός των Τράσων, έφθαναν έως την πλατεία της Μπελαβίστα, έκαναν αριστερά πηγαίνοντας την παράλληλο της προκυμαίας και επέστρεφαν πάλι κάνοντας δύο, τρεις και περισσότερες φορές τον κύκλο των τετραγώνων. Η παρέλαση αυτή άρχιζε γύρω στις τρεις μετά μεσημβρίαν και όταν πλέον εβράδιαζε κατέληγε σε διάφορα φιλικά σπίτια, όπου συνεχιζόταν ο εορτασμός μέχρι πρωίας πολλές φορές.

Κάποια από τα μουσικά σύνολα που λειτουργούσαν στην Σμύρνη ήταν τα εξής:
-Εστουδιαντίνα του βιολιστή Κώτσου Βλάχου
-Ελληνική Εστουδιαντίνα της Σμύρνης
-Ορχήστρα Σταμάτη και Χρήστου Μπόγια
-Ορχήστρα των Ογδοντάκηδων
-Ελληνική χορωδία Σμύρνης
-Η χορωδία Μελετσιάνου

Η λέξη εστουδιαντίνα δεν πέρασε σε κανένα από τα γλωσσάρια της Μικράς Ασίας, ούτε διατηρήθηκε επί μακρόν ως μουσικός όρος πέρα από τη χρήση της στην Ελλάδα μεταξύ 1924 και 1930 από τον Γεώργιο Σαβαρή, στην ίδρυση της Πανελλήνιας Εστουδιαντίνας. Χρησιμοποιούνταν όμως συχνά μεταξύ των Ελλήνων της καθ’ ημάς Ανατολής, αφού χαρακτήριζε από τις αρχές του 20ού αιώνα πλήθος οργανικών και φωνητικών συνόλων που ιδρύονταν στις διάφορες περιοχές της Μικράς Ασίας όπου υπήρχαν Έλληνες. Προέρχεται  από το λατινικό studium (=σπουδή, κόπος, επιμέλεια) και συναντάται στα ισπανικά, στα ιταλικά και στα γαλλικά, ως  etude= σπουδή, μάθηση. Θα μπορούσε να μεταφραστεί ως «μουσικό σπουδαστήριο».
Το μουσικό αυτό σχήμα προέρχεται από τη Δύση, όπου είχε όμως διαφορετική μορφή και ρεπερτόριο. Ο Θεόδωρος Συνοδινός, καταγράφει την εμφάνιση μιας ισπανικής προελεύσεως  Εστουδιαντίνας το 1886 στην Αθήνα, η οποία αποτέλεσε το σημαντικότερο μουσικό γεγονός της χρονιάς, όπου παρέστη και η βασίλισσα Όλγα. Στον μουσικό αυτό οργασμό που επικρατούσε  στη Σμύρνη και στα προάστιά της δημιουργούνται δεκάδες ψυχαγωγικά κέντρα και στέκια όπου εμφανίζονται, μόμιμα ή ευκαιριακά, οι «παιγνιδιατόροι» και οι «τραγουδιστάδες», όπως : του Τσαλκιτζήμπαση ή Απόλλων ο Μουστιγέτης, ο Ποσειδών, ο καφενές του Γιάννη του Καραβά, ο καφενές του Μίλτη και το μόνιμο στέκι που είχαν στην προκυμαία Τα Πολιτάκια, το κέντρο Μελισσουργοί.
Για να κατανοήσουμε και να εκτιμήσουμε τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε στην νεώτερη ζωή της νεότερης Ελλάδας η περίφημη αυτή Σμυρναική Εστουδιαντίνα αρκεί να αναλογιστούμε ότι όλοι οι μεγάλοι μουσικοί και τραγουδιστές της Σμύρνης οι οποίοι διαμόρφωσαν το νεότερο ελληνικό τραγούδι «μαθήτευσαν» ή συνεργάστηκαν μαζί της.
Το φαινόμενο της διάδοσης των αστικών λαικών τραγουδιών της Σμύρνης και της Πόλης ενισχύθηκε από τη «νεοσύστατη» δισκογραφία των αρχών του 20ού αιώνα, η οποία μέσα από τους δίσκους γραμμοφώνου μετέφερε τις μελωδίες του μικρασιατικού χώρου σε ευρύτερες περιοχές του ελληνισμού. Το γεγονός ότι οι πρώτες μαζικές ηχογραφήσεις ελληνικών τραγουδιών πραγματοποιήθηκαν είτε σε περιοχές υποδουλωμένες, όπως η Πόλη, η Σμύρνη, η Θεσσαλονίκη, πριν από το 1912, είτε στις ΗΠΑ, την πρώτη τριακονταετία του 20στού αιώνα, είναι γεγονός μοναδικό στην παγκόσμια ιστορία, αφού κατά τεκμήριο οι ηχογραφήσεις πραγματοποιούνται εντός του γεωγραφικού χώρου κάθε κράτους.
Είναι αξιοσημείωτο ότι τα ίδια περίπου πρόσωπα που εκφράζουν το «δυτικότροπο» ρεύμα του σμυρναίικου τραγουδιού, με τις χορωδίες, τις μαντολινάτες και τις εστουδιαντίνες, θα συνυπάρξουν με αυτούς οι οποίοι θα αποτελέσουν, τόσο στη Σμύρνη λίγο πριν από το 1922 όσο και στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, τους εκφραστές–δημιουργούς και ερμηνευτές–του άλλου ρεύματος της ανατολικής–μονοφωνικής μουσικής.
Σύλλογος Μικρασιατών Πεύκης – Λυκόβρυσης «ΙΩΝΙΑ»